दृष्टि र सृष्टि: जीवन, अनुभव र सिर्जनाको अन्तरसम्बन्ध

 मानव जीवनको प्रत्येक पाटोमा दृष्टिकोण र सृष्टि भन्ने दुई अविभाज्य पक्ष विद्यमान छन्। दृष्टि अर्थात् दृष्टिकोण, जसले हामीलाई वरिपरिको संसार बुझ्न, अनुभव गर्न र मूल्याङ्कन गर्न मार्गदर्शन गर्छ, र सृष्टि अर्थात् सिर्जना, जसले हाम्रो दृष्टिकोणलाई रूप दिन्छ र बाह्य विश्वमा जीवन्त बनाउँछ। यी दुईबीचको सम्बन्ध केवल भौतिक वा दृश्यात्मक मात्र होइन; यो दार्शनिक, मानसिक र आध्यात्मिक तहसम्म फैलिएको छ।

मानव जीवनको आरम्भदेखि नै दृष्टि र सृष्टिको सम्बन्ध देखा पर्छ। बच्चा जब पहिलो पल्ट आँखा खोल्छ, उसले वरिपरिको वातावरण हेर्छ, त्यसलाई अनुभव गर्छ, अनि त्यस अनुभवको आधारमा संसारबारे आफ्नो दृष्टि निर्माण गर्छ। दृष्टि केवल दृश्यमा सीमित छैन; यो सोच, समझ र अनुभवको समग्र पद्धति हो। कुनै व्यक्तिले संसारलाई शान्त, प्रेमपूर्ण र सकारात्मक दृष्टिले हेर्छ भने उसको जीवनमा सिर्जनात्मकता र सृजनशीलता स्वतः जन्मन्छ। त्यस्तै, यदि दृष्टि नकारात्मक, डर वा द्विविधाले भरिएको छ भने, सृष्टि पनि त्यस अनुरूप सीमित, असुरक्षित वा हानिकारक बन्न सक्छ।

सृष्टि, वा सिर्जना, केवल कलाको माध्यमबाट मात्र व्यक्त हुँदैन। यो जीवनका हरेक क्रियाकलाप, विचार, कर्म र समाजमा योगदान मार्फत प्रकट हुन्छ। मानवले आहार तयार गर्दा, वस्त्र सिल्दा, घर बनाउँदा वा कुनै नयाँ विचार प्रस्तुत गर्दा पनि सृष्टि हुन्छ। यस अर्थमा सृष्टि मानवको दृष्टिकोणको प्रतिफल हो। यदि दृष्टि स्पष्ट, सकारात्मक र सृजनात्मक छ भने सृष्टि जीवनमा सौन्दर्य, सन्तुलन र ज्ञान ल्याउँछ।

दार्शनिक दृष्टिले हेरौं भने, दृष्टि र सृष्टि बीचको सम्बन्ध गहिरो छ। पुरातन कालदेखि नै विभिन्न दार्शनिकहरूले यस सम्बन्धलाई जीवनको मूल साँचोका रूपमा व्याख्या गरेका छन्। उदाहरणका लागि, भारतीय दर्शनमा ब्रह्म र माया, दृष्टि र सृष्टि, चेतना र अनुभव—यी सबै अविभाज्य तत्वको रूपमा देखाइन्छ। दृष्टि अर्थात् चेतनाले संसारलाई बुझ्छ र त्यस बुझाइबाट सृष्टि जन्मिन्छ। यदि दृष्टि परिष्कृत, निर्मल र सन्तुलित छ भने सृष्टि पनि शुद्ध, जीवनदायी र प्रेरणादायी हुन्छ।

साहित्यिक दृष्टिले पनि यो सम्बन्ध गहिरो छ। कुनै कवि वा लेखकले संसारलाई जसरी देख्छ, त्यसरी उसको लेखन, कविता वा कथा सिर्जित हुन्छ। प्रेम, करुणा, न्याय, सौन्दर्य वा प्रकृतिप्रति सम्मान—यी सबै दृष्टिकोणका अभिव्यक्तिहरूले सिर्जनामा रूप लिन्छन्। यदि दृष्टि दुरदर्शी, गहिरो र संवेदनशील छ भने, सृष्टि पाठकलाई मात्र होइन, समाजलाई पनि परिवर्तन गर्न सक्षम हुन्छ। यसैले भनिन्छ कि दृष्टिकोणले जीवनलाई आकार दिन्छ र सृष्टि त्यसको प्रतिफल हो।

दृष्टिको माध्यमबाट मानिसले केवल बाह्य संसार मात्र हेर्दैन; उसको आत्मा र चेतनाको अन्तरदृष्टि पनि विकास हुन्छ। आफू भित्रको मनोभाव, विचार र अनुभूतिलाई बुझ्न सक्ने क्षमता भनेको सृष्टिको पहिलो चरण हो। जब मानिसले आफ्नै जीवन र अनुभवलाई गहिराइसँग बुझ्छ, तब उसले बाह्य संसारमा अर्थपूर्ण सिर्जना गर्न सक्छ। आत्मदृष्टि बिना सृष्टि आधा अधुरा मात्र रहन्छ। यसकारण, दृष्टि केवल बाह्य दृष्टि मात्र होइन, आन्तरिक दृष्टि, मनोवैज्ञानिक दृष्टि र आध्यात्मिक दृष्टि पनि हो।

प्रकृतिसँग दृष्टि र सृष्टिको सम्बन्ध अझ स्पष्ट देखिन्छ। प्राकृतिक वातावरणलाई मानिसले जस्तो हेर्छ, त्यसले सिर्जना र व्यवहारमा प्रभाव पार्छ। एकजना मानव जो प्रकृतिप्रति प्रेम र सम्मान राख्छ, उहाको दृष्टि सकारात्मक हुन्छ; त्यस दृष्टिकोणबाट उहाले सिर्जना गर्ने घर, बगैंचा वा सामाजिक पहलहरू जीवनदायी र सौन्दर्यपूर्ण हुन्छन्। तर जसले प्रकृतिलाई केवल साधनको रूपमा हेर्छ, उसको सृष्टि सीमित, नाशकारी र अस्थायी हुन्छ।

मानव इतिहासमा दृष्टि र सृष्टिको सम्बन्धले धेरै महान् परिवर्तन ल्याएको छ। समाज सुधारक, वैज्ञानिक, साहित्यकार, दार्शनिक र कलाकार—यी सबैले आफ्नो दृष्टि अनुसार समाजमा सृष्टि सिर्जना गरेका छन्। उदाहरणका लागि, रविन्द्रनाथ ठाकुरको दृष्टि संसार र मानवप्रतिको प्रेमपूर्ण दृष्टि थियो, जसले उनको साहित्य र संगीतलाई अमर बनायो। त्यस्तै, वैज्ञानिकहरूको दृष्टि नवीनतम खोज र अनुसन्धानको माध्यम बनेको छ, जसले मानव सभ्यतालाई नयाँ दिशा दिएको छ। यसले देखाउँछ कि दृष्टि नै सृष्टिको मूल आधार हो।

आध्यात्मिक दृष्टिले दृष्टि र सृष्टि अझ गहिरो अर्थ राख्छ। ध्यान, योग वा साधना गर्दा मानिसको दृष्टि शुद्ध हुन्छ; उसको मन एकाग्र र संवेदनशील हुन्छ। त्यस दृष्टिकोणबाट उसको सृष्टि शान्ति, करुणा र ज्ञानको प्रकाश फैलाउने प्रकारको हुन्छ। यदि दृष्टि भ्रमित, द्विविधापूर्ण वा स्वार्थी छ भने, सृष्टि पनि संघर्षपूर्ण र अस्थिर बन्न सक्छ। यसैले आध्यात्मिक शिक्षामा ध्यान र दर्शनलाई महत्वपूर्ण मानिन्छ—किनभने यसले दृष्टिलाई शुद्ध बनाउँछ र सृष्टिलाई जीवनदायी बनाउँछ।

समाजमा दृष्टि र सृष्टिको सम्बन्धले सामूहिक प्रभाव पनि पार्छ। जब समाजका प्रत्येक सदस्यको दृष्टि सकारात्मक, न्यायपूर्ण र सृजनात्मक हुन्छ, तब समाजमा जीवनस्तर, शिक्षा, स्वास्थ्य र सामाजिक न्याय उन्नत हुन्छ। तर यदि दृष्टि नकारात्मक, द्वैध वा संकुचित छ भने, समाजमा असमानता, हिंसा, दुर्बलता र अव्यवस्था फैलन्छ। यसले देखाउँछ कि दृष्टि केवल व्यक्तिगत मात्र नभई सामूहिक स्तरमा पनि सृष्टिको आधार हो।

सृष्टि र दृष्टिकोणबीचको अन्तर्निहित सम्बन्ध जीवनका प्रत्येक क्षेत्रसँग जोडिएको छ। कला, संगीत, साहित्य, विज्ञान, प्रविधि, समाजसेवा, शिक्षा, नीति निर्माण—all यी क्षेत्र दृष्टिकोण र सृष्टिको प्रत्यक्ष परिणाम हुन्। कुनै पनि क्रियाकलापमा दृष्टि स्पष्ट र सृजनात्मक भएमा परिणाम सकारात्मक हुन्छ; तर दृष्टि अस्पष्ट वा भ्रमित भएमा परिणाम असफल वा हानिकारक बन्न सक्छ।

आधुनिक युगमा विज्ञान र प्रविधिले दृष्टि र सृष्टि बीचको सम्बन्धलाई अझ सशक्त बनाएको छ। प्रविधिको प्रयोगले मानव दृष्टिलाई व्यापक बनाएको छ, जसले सृष्टिलाई नयाँ रूप दिन्छ। डिजिटल माध्यम, अनुसन्धान, अन्वेषण र नवीनतम प्रविधिको प्रयोगले मानिसलाई सृष्टिको नयाँ सम्भावना दिन्छ। तर प्रविधि केवल उपकरण हो; यसले सिर्जना गर्छ कि गर्दैन भन्ने कुरा मानव दृष्टिमा निर्भर हुन्छ। यदि दृष्टि मानवता, करुणा र सामाजिक जिम्मेवारीमा आधारित छ भने, सृष्टि जीवनदायी हुन्छ।

कला र संगीतको सृष्टि पनि दृष्टिकोणकै परिणाम हो। कलाकारले संसारलाई जस्तो देख्छ, त्यसरी नै रचना गर्छ। प्रेम, करुणा, सौन्दर्य, प्रकृति वा मानव अनुभव—यी सबै तत्व कलाकारको दृष्टि अनुसार जीवन्त हुन्छन्। त्यसैले भनिन्छ, “दृष्टि बिना सृष्टि अधुरा छन्; र सृष्टि बिना दृष्टि निरर्थक।”

व्यक्तिगत जीवनमा पनि दृष्टि र सृष्टि अविभाज्य छन्। जब मानिसले जीवनको अर्थ बुझ्छ, उद्देश्य निर्धारण गर्छ र स्पष्ट दृष्टि राख्छ, तब उसको कर्म, व्यवहार र सिर्जना जीवनदायी र सृजनात्मक हुन्छ। जीवनका चुनौती, कठिनाइ र असफलता पनि दृष्टिकोण अनुसार अनुभव गरिन्छ। सकारात्मक दृष्टिले हरेक समस्या समाधान र सृजनाको अवसर बन्न सक्छ।

अन्ततः, दृष्टि र सृष्टि केवल दार्शनिक वा साहित्यिक विषय मात्र होइन; यो मानव जीवनको मूल आधार हो। दृष्टिले संसारलाई बुझ्ने क्षमता दिन्छ, र सृष्टिले बुझाइलाई जीवन्त बनाउँछ। दुवैबीचको सन्तुलन जीवनलाई अर्थपूर्ण, प्रेरणादायी र सृजनात्मक बनाउँछ।

दृष्टि र सृष्टिको गहिरो समझले हामीलाई सिकाउँछ कि जीवन केवल बिताउनका लागि होइन; बुझ्न, अनुभव गर्न र सिर्जना गर्नका लागि हो। जब हामी आफ्नो दृष्टिलाई शुद्ध, सकारात्मक र सृजनात्मक बनाउँछौं, तब हाम्रो सृष्टि मात्र होइन, समाज र मानव जीवन पनि उन्नत हुन्छ।

सृष्टि र दृष्टिकोणका यी अनन्त आयामहरू जीवनभर सिक्न र अनुभव गर्न सकिन्छ। प्रत्येक मानवले आफ्नै दृष्टि अनुसार सृष्टि निर्माण गर्छ। त्यसैले, जीवनका प्रत्येक क्रियाकलाप, विचार र अनुभवमा दृष्टि र सृष्टिको महत्व बुझ्न अत्यन्त आवश्यक छ।